Hugum að því sem skiptir máli

Það var einstaklega hrifnæmt að hlusta á þakkarávarp Hr. Sigurbjörns Einarssonar biskups, er hann tók við verðlaunum Jónasar Hallgrímssonar á degi íslenskrar tungu.  Meitlað málfar og lipurt tungutak hefur ávallt einkennt orðræðu þessa mikla kennimanns, svo að unun er á að hlýða.  Maður leggur við hlustir þegar hann tekur til máls, hvort heldur er á prenti eða í mæltu máli.  Mikil er gæfa þessarar þjóðar að njóta samvista við þennan andlega föður okkar, sem enn í hárri elli deilir með okkur visku sinni og speki.

Umræðan undanfarnar vikur um stöðu tungumálsins og hinna meintu þarfa atvinnulífsins, þar sem menn gera því skóna að nauðsynlegt sé að taka upp ensku ýmist samhliða eða í stað íslensku leiðir hugann að varðveislu og þróun tungumálsins.  Það velkist enginn í vafa um að nauðsynlegt er að viðhafa stöðuga árvekni, svo tungan glatist okkur ekki.  Tungumálið er jú hluti af sjálfsímynd þjóðarinnar, sem hér hefur þraukað í liðlega ellefu hundruð ár.  Það er því brýnt sem aldrei fyrr að standa vörð um tunguna. 

Skólarnir og menntun ungviðisinis er lykillinn að árangri á þessu sviði.  Það er bráðnauðsynlegt að efla móðurmálskennsluna, ekki síst málvitund, tjáningu og framsögn.  Í þessu sambandi er vert að huga að þeirri staðreynd, að enn er kennd danska í grunnskólum þessa lands.  Það eru reyndar einungis örfá ár síðan danska var fyrsta erlenda málið sem skólabörn kynntust.  Danska mun hvergi kennd fyrir utan danska konungsríkið nema hér á Íslandi.  Ísland hætti að tilheyra Danmörku árið 1944.  Af hverju kennum við þá ennþá dönsku hér?  Er ekki nauðsynlegt að staldra við og nýta þá krafta sem fara í dönskukennslu og efla þess í stað móðurmálskennsluna?  Það er undantekning að hitta Íslendinga sem bjarga sér vel á dönsku.  Þeir eru auðvitað einhverjir, en flestir þeirra eiga annað hvort einstaklega gott með að læra tungumál eða hafa búið og/eða lært í Danmörku.  Flestir Danir kunna ensku.  Það er lítið mál að bjarga sér í Danmörku á ensku.  Flest allt ungt fólk á Íslandi kann ágætis ensku, sem það bæði lærir í skólanum og með öðrum hætti, t.d. á með tölvunotkun.  Fyrir þá sem vilja læra dönsku mætti hins vegar bjóða upp á það sem valkost, rétt eins og þýsku, frönsku, spænsku o.s.frv.

Góður vinur minn, Sigtryggur Jónsson, býr í New York, og hefur búið þar hátt í þrjá áratugi.  Í samtölum okkar í gegn um tíðina höfum við margsinnis rætt dönskukennsluna á Íslandi.  Það er býsna gagnlegt að hitta Íslendinga sem hafa búið lengi erlendis, og ræða við þá þjóðmálin.  Þeir hafa meiri fjarlægð á hlutina, og sjá þá oft í öðru ljósi en við hin sem hér lifum og hrærumst í daglega amstrinu.  Allt fram undir þetta hef ég varið dönskukennsluna, en nú held ég að ég gefi mig, og fallist á þau rök að það væri viturlegra að eyða dýrmætum tíma og kröftum kennara okkar í eitthvað gagnlegra og raunhæfara en dönskukennslu.  Það væri öllum greiði gerður með þvi. 

Sigurbjörn Einarsson hlaut verðlaun Jónasar Hallgrímssonar

Athugasemdir

[Helgi Baldvinsson, 17.11.2007 kl. 22:40]

Sæll.

Ég er þér algjörlega sammála með íslenskuna og snilldar þakkarræðu biskupsins. En svo kemur að dönskunni. Þar er ég ykkur Sigtryggi mági mínum að sumu leyti ósammála. Og það veit hann!

Sem betur fer er heimurinn ekki svart-hvítur. Það eru t.d. til fleiri fagsvið en fjármálasvið. Fjármálaheimurinn er nánast allur á ensku, meira að segja vilja íslensk fjármálafyrirtæki gera ensku að tungumáli eitt. Þarna kom biskupinn einmitt sterkur inn í fyrrnefndri ræðu.

Ef við ætlum að leggja mat á það hvaða fög er heppilegt að kenna grunnskóla og hver ekki, eru alltaf tiltekin fög sem einhverjum gæti fundist fullkomlega óþarft að kenna. Fög eins og t.d. saga og landafræði gætu fallið í þann flokk hvað mig varðar. Ef ég þarf að kynna mér eitthvað á þeim sviðum fletti við því einfaldlega upp á Netinu eða nota hið snilldar Google Earth. Ekki man ég eftir því að hafa þurft að nota þessi fög við starf mitt. Sennilega ekki frekar en þið Sigtryggur dönskuna. Tungumál er hins vegar erfiðara að læra á Netinu. Ég hef margoft þurft að nota dönsku í mínu fagi og sérstaklega í mínu núverandi verkefni. Þó fara öll samskipti og skýrslugerðir fram á ensku. Verkefninu er hins vegar stjórnað af þýsku fyrirtæki þannig að þýskukunnátta hefði líka komið sér vel fyrir mig í þessu verkefni. Samt hefur það oft verið kallað "stærsta framkvæmd íslandssögunnar".

Þrátt fyrir þetta hefur mér ekki dottið til hugar að berjast fyrir því að landafræði verði ekki kennd í grunnskóla. Mér finnst mjög vafasamt að sjálfskipaðir sérfæðingar taki eitthvert eitt fag út úr og segi ekki borga sig að kenna það í grunnskóla því það noti það enginn í framtíðinni. Tungumálakunnátta eykur víðsýni og því fleiri tungumál, því víðar er hægt að afla sér þekkingar í framtíðinni.

Og sem betur fer er enn til ungt fólk á Íslandi sem leggur á sig að læra eitthvað annað en fjármálafög, þó þeim fari ört fækkandi.

Með kveðjum,

[Ásgeir Eiríksson, 18.11.2007 kl. 21:08]

Takk fyrir innleggið Helgi. 

Ég er þér innilega sammála að það er mikils virði að kunna tungumál.  Ég bjó sjálfur í Svíþjóð og lærði þar, og kann þess vegna tungumálið.  Dönsku kann ég einnig ágætlega, og finnst frábært að geta notað hana þegar svo ber undir.  Málið er hins vegar það, að það er einhvers staðar vitlaust gefið.  Það er misráðið að mínu mati að þröngva dönskukennslu upp á alla grunnskólanemendur, sér í lagi ef við horfum til árangursins og þess hversu mikil not nemendur hafa af þessari kennslu.  Kennslan er greinilega ekki að virka sem skyldi, því öllum megin þorra grunnskólanemenda (bæði fyrr og nú) er í nöp við dönskuna, hvorki vilja né ætla að læra hana.  Því ekki að nýta þá krafta sem fara í þessa kennslu til að efla móðurmálið?  Bjóða svo jafnframt upp á öfluga dönskukennslu sem valfag, fyrir þá sem það vilja.  Þá væri sannlegarlega betur fyrir okkur komið.

Kveðja, Ásgeir